PARIBASAN

PARIBASAN

                Paribasan yaiku ukara/unen-unen sing tegese wantah dudu pe-pindhan. Bebasan yaiku tetembung sing ngemu teges pepindhan. Sanepa yaiku unen-unen sing ngemu teges kosok balen.

Adhang-adhang tetese embun
- Njagakake barang mung sak oleh-olehe.

Adigang adigung adiguna
- Wis ora ana ajine/asor banget.

Ana catur mungkur
- Ora gelem ngrungokake rerasan kang ora becik.

Ana daulate ora ana begjane
- Arep nemu kabegjan, ning ora sida.

Ana gula ana semut
- Panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.

Anak polah bapa kepradah
- tingkah polahe anak dadi tanggungane wong tuwa.

Anggenthong umos
- Wong kang ora bisa nyimpen wewadi.

Angon mangsa
- Golek waktu kang prayogo kanggo tumindak.

Angon ulat ngumbar tangan
- Ngulatake kaanan yan limpe banjur dicolong.

Arep jamure emoh watange
- Gelem kepenake ora gelem rekasane.

Asu rebutan balung
- Rebutan barang kang sepele.

Asu belang kalung wang
- Wong asor nanging sugih.

Asu gedhe menang kerahe
- Wong kang dhuwur pangkate, mesthi wae luwih gedhe penguwasane wae luwih gedhe penguwasane.

Asu marani gepuk
- Njarag marani bebaya.

Ati bengkong oleh oncong
- Wong duwe niyat ala oleh dalan.

Baladewa ilang gapite
- Ilang kakuwatane/kaluhurane.

Banyu pinerang ora bakal pedhot
- Pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane.

Bathang lelaku
- Lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani.

Bathok bolu isi madu
- Wong asor nanging sugih kapinteran.

Blaba wuda
- Saking lomane nganti awake dhewe ora keduman.

Bebek mungsuh mliwis
- Wong pinter mungsuh padha wong pinter.

Becik ketitik ala ketara
- Becik lan ala bakal ketara ing tembe mburine.

Belo mesu seton – (malam minggu)
- Manut grubyuk ora ngerti karepe.

Beras wutah arang bali menyang takere
- Barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune.

(m) bidhung api rowang
- Ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi.

Blilu tau pinter durung nglakone
- Wong bodho nanging sering nglakoni, luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni.

Bubuk oleh leng
- Wong duwe niyat lan oleh dalan.

Bung pring petung
- Bocah kang longgor (gelis gedhe).

Buntel kadut, ora kinang ora udut
- Wong nyambut gawe borongan ora oleh mangan lan udut/rokok.

(m) buru uceng kelangan dheleg
- Mburu barang sepele malah kelangan barang kang luwih gedhe.

Busuk ketekuk pinter keblinger
- Sing bodho lan sing pinter padha-padha nemu cilaka.

Carang canthel
- Ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug.

Car-cor kaya kurang janganan
- Ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik.

Cathok gawel
- Senenng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman.

Cebol nggayuh lintang
- Kekarepan sing mokal bakal kelakon.

Cecak nguntal cagak
- Gegayuhane kang ora imbang kekuwatane.

Cedhak celeng boloten
- Cedhak karo wong ala bakal katut ala.

Cirri wanci lila ginawa mati
- Pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati.

Cincing-cincing meksa klebus
- Karepe ngirid nanging malah entek akeh.

Criwis cawis
- Seneng maido nanging yo seneng menehi/muruki.

Cuplak andheng-andheng, yen ora pernah penggonane bakal disingkirake
- Wong kang njalari ala becike disingkirake.

Dahwen ati open
- Nacad nanging mbenerake wong liya.

Dhemit ora ndulit setan ora doyan
- Tansah diparingi slamet ora ana kang ngrusuhi.

Desa mawa cara, kutha mawa tata
- Saben panggonan duwe cara utawa adat dhewe-dhewe

Dom sumuruping banyu
- Laku sesidheman kanggo meruhi wewadi.

Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan
- Senajan wong liya nek nemoni rekasa bakal dibelani.

Durung pecus keselak besus
- Durung sembada nanging kepingin sing ora-ora.

Eman-eman ora keduman
- Karepe eman malah awake dhewe ora keduman.

Emban cindhe emban siladan
- Pilih kasih ora adil.

Embat-embat celarat
- Wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget.

Emprit Mbuntut bedhug
- Perkara sing maune sepele dadi gedhe.

Endhas gundul dikepeti
- Wis kepenak ditambahi kepenak maneh.

Endhas pethak ketiban empyak
- Wong kang bola-bali nemu cilaka.

Enggon welut didoli udhet
- Panggone wong pinter dipameri kapinteran sing ora sepirowa.

Entek ngamek kurang golek
- Oleha nguneni/nyeneni sakatoge.

Entek jarake
- Wis entek kasugihane.

Esuk dhele sore tempe
- Wong kang ora tetep atine (mencla-mencle).

Gagak nganggo lare merak
- Wong asor (cilik) tumindak kaya wong luhur (gedhe).

Gajah alingan suket teki
- Lair lan batine ora padha, mesti bakal ketara.

Gajah ngidak rapah
- Nrajang wewalere dhewe.

Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah
- Wong gedhe kang padha pasulayan, wong cilik sing dadi korban.

Garang giring
- Wong semugih nanging sejatine kekurangan.

Gawe luwangan nggo ngurungi wangan luwangan
- Golek utangan kanggo nyarutang utang sing dhisik.

Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput
- Samubarang kang dikarepake ora bisa keturutan.

Gliyak-gliyak tumindak, sareh pakoleh
- Senajan alon-alon anggone tumindak, nanging bisa kaleksanan kekarepane.

Golek banyu bening
- Meguru golek kawruh sing becik.

Golek-golek ketemu wong luru-luru
- Karepe arep golek utangan malah diiutangi (dijaluki utang).

Gupak pulute ora mangan nangkane
- Melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake.

Idu didilat maneh
- Murungake janji sing wis diucapake.

Iwak lumebu wuwo
- Wong kena apus kanthi gampang.

Jaran  kerubuhan empyak
- Wong wis kanji (kapok) banget.

Jati ketlusupan ruyung
- Kumpulane wong becik klebon wong ala.

Jarit lawas ing sampiran
- Duwe kapinteran nanging ora digunakake.

Jer basuki mawa bea
- Samubarang gegayuhan mbutuhake wragad.

Kacang ora ninggal lanjaran
- Kabiyasan anak niru wong tuwane.

Kadang konang
- Gelem ngakoni sedulur mung karo sing sugih.

Kalah cacak menang cacak
- Samubarang penggaweyan lewih becik dicoba dhisik bisa lan orane.

Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega
- Wong sing ora duwe papan panggonan.

Katepang ngrangsang gunung
- kagedhen karep/panjangka mokal bisa kelakon.

Katon kaya cempaka sawakul
- Tansah disenengi wong akeh.

Kaya banyu karo lenga
- Wong kang ora bisa rukun.

Kakehan gludhug karo udan
- Akeh omongsne ora ana nyatane.

Kebanjiran segara madu
- Nemu kabegjan kang gedhe banget.

Kebat kliwat, gancang pincang
- Tumindak kesusu mesthi ora kebeneran.

Kebo bule mati setra
- Wong pinter ning ora ana sing merlokake.

Kebo ilang tombok kandhang
- Wis kelangan ngetokake wragad maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu pisan.

Kebo kabotan sungu
- Rekasa merga kakehan anak.

Kebo lumampat ing palang
- Ngadili prakara ora nganggo waton.

Kebo mulih menyang kandhange
- Wong lunga adhoh bali menyang omahe maneh.

Kebo nusu gudel
- Wong tuwa njaluk wuruk wong enom.

Kendhel ngringkel dhadhag ora godag
- Ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho.

Keplok ora tombok
- Wong senengane maido tok, ora gelem melu cawe-cawe.

Kere munggah bale
- Batur dipek bojo karo bendarane.

Kere nemoni malem
- Wong kang bedhigasan/serakah.

Kerubuhan gunung
- Wong nemoni kekusahan sing gedhe banget.

Kerot ora duwe untu
- Wong duwe kekarepan ning ora duwe bandha/wragat.

Kesandhung ing rata, kebentus ing tawang
- Oleh cilaka sing ora dinyana-nyana.

Ketula-tula katali
- Wong kang tansah nandhang sengsara.

Kethek saranggon
- Kumpulane wong kang tindak ala.

Kleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang
- Wong sing ora duwe panggonan utawa omah sing tetep.

Klenthing wadhah masin
- Angel ninggalake pakulinan tmindak ala.

Kongsi jambul wanen
- Nganti tumekan tuwa banget.

Krokot ing galeng
- Wong kang mlarat banget.

Kriwikan dadi grojogan
- Prakakra kang maune cilik dadi gedhe.

Kumentus ora pecus
- Seneng umuk nanging ora sembada.

Kurung munggah lumbung
- Wong asor/cilik didadekake wong gedhe.

Kuthuk nggendhong kemiri
- Manganggo kang sarwa apik/aji liwat dalan kang mbebayani.

Kutuk marani sunduk/ula marani gepuk
- Njarag marani bebaya.

Kuncung nganti tumekan gelung
- Suwe banget anggone ngenteni.

Landak kecangklak
- Wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe.